Obecnie Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przygotowuje nowy projekt ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy. Zgodnie z jego planowanymi założeniami Państwowa Inspekcja Pracy miałaby zyskać możliwość reklasyfikacji umów cywilnoprawnych, w tym umów B2B, na umowy o pracę, jeśli warunki zatrudnienia spełniałyby przesłanki stosunku pracy. Zgodnie z zapowiedziami, Inspektor Państwowej Inspekcji Pracy miałby prawo do samodzielnego podjęcia decyzji o przekwalifikowaniu umowy. Taka decyzja byłaby wiążąca zarówno dla pracodawcy, jak i dla pracownika.
Decyzja szefa Krajowej Administracji Skarbowej z 12 czerwca 2024 r.
Najnowsze stanowisko szefa Krajowej Administracji Skarbowej z 12 czerwca 2024 r. (decyzja nr DKP3.8082.10.2023) niewątpliwie wpisuje się w zapowiedzianą zmianę ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy.
Szef KAS odmówił wydania opinii zabezpieczającej spółce akcyjnej, która planowała zatrudnienie pracowników pracujących wcześniej w ramach umowy o pracę na kontrakty B2B w zależnej spółce z o.o., uznając to działanie za tzw. „fikcyjne zatrudnienie”, zdefiniowane w przepisach o PIT.
Zdaniem Szefa KAS fikcyjne samozatrudnienie polega na sytuacji, w której podatnik wprawdzie zakłada działalność gospodarczą, ale w rzeczywistości wykonuje usługi wyłącznie na rzecz jednego podmiotu, na rzecz którego wcześniej świadczył stosunek pracy. Co więcej, zakres jego obowiązków zwykle powiela się z tymi, które wcześniej zawierała umowa o pracę.
Jak podkreślono w uzasadnieniu decyzji, w opisanej przez wnioskodawcę sytuacji wprawdzie dochodzi do formalnoprawnej zmiany stosunku prawnego, ale dzieje się to wyłącznie w celu obniżenia kosztów zatrudnienia lub też uzyskania korzystniejszych warunków opodatkowania. W rzeczywistości jednak świadczenie usług odbywa się na zasadach zbliżonych w większym stopniu do umowy o pracę, a nie B2B.
Nowe uprawnienia PIP
W zapowiadanym przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej projekcie ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy wskazuje się przede wszystkim na potrzebę usprawnienia działań prewencyjno-promocyjnych w zakresie prawnej ochrony pracy.
W projekcie przewidziano więc zapis, że Przedsiębiorcy będą mogli zaprosić inspektora pracy, żeby udzielił im rad i wskazówek. Dostaną audyt z zakresu prawnej ochrony pracy. Taka kontrola będzie dla pracodawcy bezpłatna i również co do zasady w razie stwierdzenia naruszeń inspektor nie będzie karał.
Zdecydowanie bardziej donioślejszy w skutkach jest jednak zapis, który ma poszerzyć uprawnienia inspektorów Państwowej Inspekcji Pracy – inspektorzy mogliby wydawać decyzje nakazujące przekształcenie umowy cywilnoprawnej w umowę o pracę. W tym zakresie inspektor będzie miał na celu ustalenie w sposób niebudzący wątpliwości, że praca którą wykonuje osoba zatrudniona na podstawie umowy cywilnoprawnej, spełnia warunki pracy świadczonej na podstawie umowy o pracę.
Chodzi więc o zbadanie, co jest najbardziej charakterystyczne dla stosunku pracy, czyli podmiot, który zatrudnia zleceniobiorcę, wydaje mu polecenia, które zleceniobiorca musi wykonywać we wskazanym miejscu i czasie. W rezultacie dotyczy to takich sytuacji, gdy pracownik wykonuje pracę jak na etacie, a zamiast umowy o pracę, ma umowę cywilnoprawną. Podobnie, gdy pracownik był związany umową o pracę, a potem przeszedł na umowę cywilnoprawną i jedyne jego przychody pochodzą właśnie od byłego pracodawcy. W tym ostatnim przypadku, współpraca ta nie jest partnerska, a opiera się typowo na hierarchii – pracownik/pracodawca. Tym samym, kluczową przesłanką która ma decydować o tym, że umowa cywilnoprawna (np. umowa B2B) jest umową o pracę, ma być podporządkowanie i możliwość wydawania poleceń przez pracodawcę podwładnemu.
Forma przekształcenia umowy cywilnoprawnej w umowę o pracę i możliwość odwołania
Jak już wspomniano powyżej, w przypadku ustalenia przez inspektora Państwowej Inspekcji Pracy, że praca którą wykonuje osoba zatrudniona na podstawie umowy cywilnoprawnej, spełnia warunki pracy świadczonej na podstawie umowy o pracę, zgodnie z zapowiedziami, Główny Inspektor Pracy będzie mógł w trybie decyzji administracyjnej orzec o przekształceniu umowy cywilnoprawnej w umowę o pracę. Od decyzji tej pracodawcy będzie przysługiwało odwołanie, ale nie wiadomo, czy takie same uprawnienia będą mieli pracownicy.
Konsekwencja zapowiedzianych zmian dla rynku pracy
Nie ulega wątpliwości, że umowa o pracę w wielu branżach traci na znaczeniu na rzecz relacji B2B (z ang. business to business). Dziś termin samozatrudnienie najczęściej dotyczy wykwalifikowanych specjalistów — m.in. lekarzy, prawników, artystów i programistów — którzy w ramach własnej działalności gospodarczej wykonują zlecenia dla kilku firm jednocześnie. W ofertach pracy coraz częściej pojawiają się propozycje zawarcia kontraktu B2B zamiast umowy o pracę, mimo że w praktyce spełnione są warunki tej drugiej.
Zapowiadane przez Ministerstwo zmiany ustawy o Państwowej Inspekcji Pracy i nadanie inspektorom nowych uprawnień z pewnością spowoduje wiele niepewności na rynku pracy zarówno po stronie pracodawców, jak i samych pracowników. Nie ulega wątpliwości, że nowe uprawnienia inspektorów mogą zagrozić współpracom w ramach stosunków cywilnoprawnych, ograniczyć działalność samozatrudnionych i zleceniobiorców oraz ich kontrahentów. Na końcowy efekt procedowanych zmian trzeba jednak jeszcze poczekać.
