Rozwód to proces, który stawia przed małżonkami szereg trudnych wyzwań, począwszy od tych natury faktycznej, przez prawne, a kończąc na finansowych. Jednym z najistotniejszych zagadnień, które zarazem wymagają szczególnej uwagi, jest określenie odpowiedzialności za zobowiązania spółki.
Popularną formą prowadzenia działalności gospodarczej są spółki prawa handlowego, wśród których wyróżnić można spółki osobowe oraz spółki kapitałowe. Do spółek osobowych zaliczają się spółki jawna, partnerska, komandytowa i komandytowo-akcyjna. Z kolei wśród do spółek kapitałowych należą spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, prosta spółka akcyjna i spółka akcyjna.
Kwestia odpowiedzialności za zobowiązania spółki z podziałem na poszczególne podmioty przedstawia się następująco:
Spółka jawna
Spółka jawna jest spółką osobową, w której każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką. Oznacza to, że każdy wspólnik odpowiada za całość długów spółki, niezależnie od tego, w jakiej części brał udział w ich powstawaniu. Umowa spółki nie może zwolnić wspólnika od tej odpowiedzialności ani regulować jej zasad. Istotną jest także tzw. subsydiarna odpowiedzialność wspólnika, która polega na tym, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnik wtedy, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna.
Jeśli były małżonek był wspólnikiem spółki jawnej w trakcie trwania małżeństwa, odpowiada on za zobowiązania spółki powstałe przed rozwodem, nawet jeśli już nie uczestniczy w jej działalności po rozwiązaniu małżeństwa.
Po zakończeniu małżeństwa, jeżeli jeden z małżonków decyduje się na wystąpienie ze spółki, powinno to znaleźć odzwierciedlenie w umowie spółki. Czynność taka nie zwalnia jednak z odpowiedzialności występującego małżonka za okres, w którym pozostawał on wspólnikiem.
Po rozwiązaniu małżeństwa, były małżonek nie ponosi on odpowiedzialności za długi, które powstaną po prawomocnym zakończeniu postępowania rozwodowego, o ile nie pozostaje on nadal wspólnikiem spółki.
Aby uniknąć problemów związanych z odpowiedzialnością za zobowiązania spółki jawnej po rozwodzie, warto w umowie spółki lub też w osobnym porozumieniu ustalić, kto będzie odpowiedzialny za długi powstałe w trakcie trwania małżeństwa oraz jakie będą zasady rozliczeń w przypadku wystąpienia małżonka ze spółki – przy czym pamiętać należy, że te procedury obowiązywać będą wyłącznie w stosunkach między wspólnikami, nie zaś w relacji wierzyciel spółki – wspólnik.
Spółka partnerska
Spółka partnerska to spółka osobowa utworzona przez wspólników w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce. W przypadku tej spółki wspólnicy nazywani są partnerami – są to osoby uprawnione do wykonywania wolnych zawodów (np. architekci, fizjoterapeuci, biegli rewidenci, rzeczoznawcy majątkowi).
Wspólnicy spółki partnerskiej odpowiadają za zobowiązania spółki z tytułu działalności prowadzonej przez spółkę. Odpowiedzialność ta jest jednak ograniczona w stosunku do zobowiązań wynikających z działalności zawodowej, którą wykonuje każdy z partnerów.
Partnerzy nie odpowiadają za zobowiązania spółki wynikające z działań lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umowy o pracę lub innego stosunku prawnego, jeśli te osoby były pod kierownictwem innego partnera w zakresie świadczonych usług związanych z przedmiotem działalności spółki. Jednakże umowa spółki może określać, że jeden lub większa liczba partnerów ponosić będą odpowiedzialność na zasadach takich jak wspólnicy spółki jawnej.
Partnerzy spółki partnerskiej nie tracą uprawnienia do zawierania umów poza spółką, jednak za takie zobowiązania odpowiada tylko partner, który zawarł umowę poza spółką osobiście i całym swoim majątkiem.
Odpowiedzialność byłego małżonka będącego jednocześnie wspólnikiem – partnerem, po uwzględnieniu wskazanych powyżej ograniczeń, kształtuje się podobnie jak odpowiedzialność wspólnika spółki jawnej.
Jeśli były małżonek był partnerem w czasie trwania małżeństwa, odpowiada za zobowiązania spółki powstałe przed rozwodem, nawet jeśli po rozwiązaniu małżeństwa nie bierze już udziału w jej działalności.
Po rozwiązaniu małżeństwa były małżonek może wystąpić ze spółki, co musi oczywiście zostać uwzględnione w umowie spółki czy w innej umowie. Rezygnacja byłego małżonka nie zwalnia go z odpowiedzialności za okres, w którym pozostawał wspólnikiem.
Były małżonek, który nie pozostaje wspólnikiem spółki, nie ponosi odpowiedzialności za długi, które powstaną po prawomocnym zakończeniu postępowania rozwodowego.
Spółka komandytowa
Kolejną formą prowadzenia działalności gospodarczej jest spółka komandytowa, która łączy cechy spółki osobowej oraz elementy charakterystyczne dla spółek kapitałowych. Spółka ta jest szczególnie popularna wśród przedsiębiorców, którzy chcą zainwestować oraz wśród takich, którzy chcą pełnić funkcje zarządzające. W związku z tym typowym dla tej spółki jest występowanie dwóch rodzajów wspólników – komplementariuszy i komandytariuszy.
W zależności od posiadanego statusu wspólnika, odmiennie kształtuje się jego odpowiedzialność.
Komplementariusz to wspólnik, który zarządza spółką i ponosi nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki – odpowiada całym swoim majątkiem osobistym. Podobnie jak odpowiedzialność wspólnika spółki jawnej, odpowiedzialność komplementariusza jest subsydiarna, to znaczy, że będzie on pociągnięty do odpowiedzialności tylko wówczas, gdy spółka nie będzie mogła spłacić długów ze swojego majątku. Odpowiedzialności tej nie można ograniczyć, przy czym istnieją rozwiązania prawne pozwalające na jej złagodzenie. Znajdą one jednak zastosowanie wyłącznie w relacjach między wspólnikami, nie w stosunkach zewnętrznych.
Z kolei komandytariusz to wspólnik, którego odpowiedzialność za zobowiązania spółki jest ograniczona do wysokości ustalonej sumy komandytowej (kwota określona w umowie spółki stanowiąca limit odpowiedzialności komandytariusza). W granicach wartości wniesionego wkładu komandytariusz jest wolny od odpowiedzialności. Oznacza to, że komandytariusz nie ryzykuje utratą swojego osobistego majątku, jeśli spółka nie jest w stanie uregulować swoich długów, ale może zostać pociągnięty do odpowiedzialności finansowej właśnie w granicach limitu ustalonego w umowie.
W przypadków rozwodu, odpowiedzialność byłego małżonka kształtuje się w zależności od tego, czy był na komplementariuszem czy komandytariuszem.
Były małżonek komplementariusz odpowiada całym swoim majątkiem osobistym do momentu wystąpienia ze spółki i prawomocnego zakończenia postępowania rozwodowego.
Były małżonek komandytariusz ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spółki do momentu rezygnacji ze spółki i uprawomocnienia się orzeczenia w przedmiocie rozwodu, przy czym górną granicą jego odpowiedzialności jest limit ustalony w umowie.
Spółka komandytowo-akcyjna
Spółka komandytowo-akcyjna to specyficzna forma spółki prawa handlowego łącząca cechy spółki komandytowej i spółki akcyjnej. W tej formie spółki również występują dwa rodzaje wspólników, ich odpowiedzialność jest zróżnicowana. Umożliwia to elastyczność w zarządzaniu spółką, a także pozwala na pozyskiwanie kapitału bez narażania inwestorów na ryzyko związane z aktywnym zarządzaniem spółką.
W spółce komandytowo-akcyjnej wspomniani wspólnicy to komplementariusze i akcjonariusze.
Komplementariusz to wspólnik, który odpowiada wobec wierzycieli za zobowiązania spółki bez ograniczenia. Oznacza to, że odpowiada całym swoim majątkiem, zarówno tym wniesionym do spółki, jak i osobistym.
Z kolei akcjonariusz to wspólnik inwestor, którzy wnosi kapitał do spółki, ale nie bierze aktywnego udziału w jej zarządzaniu. Zamiast tego, jegi rola ogranicza się do posiadania akcji i czerpania korzyści z wyników finansowych spółki (np. dywidendy). Akcjonariusz nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki.
Tak jak w przypadku spółki komandytowej odpowiedzialność byłego małżonka zależna jest od roli, w której występował w spółce.
Były małżonek, który był komplementariuszem ponosi odpowiedzialność całym swoim majątkiem osobistym do momentu wystąpienia ze spółki i prawomocnego zakończenia postępowania rozwodowego.
Natomiast w sytuacji rozwodu z małżonkiem akcjonariuszem, nie podnosi on odpowiedzialności za zobowiązania spółki.
Egzekucja zobowiązań spółki osobowej z majątku wspólnika objętego wspólnością małżeńską
Sytuacją często spotykaną na rynku jest prowadzenie działalności gospodarczej wyłącznie przez jednego z małżonków pozostających w ustroju ustawowej wspólności majątkowej. W takim przypadku pojawia się wątpliwość co do możliwości prowadzenia egzekucji z majątku wspólnego.
Co do zasady jeżeli wspólnik spółki, który odpowiada za zobowiązania spółki, objęty jest wspólnością majątkową małżeńską, wówczas, po spełnieniu określonych warunków, do egzekucji może zostać włączone nie tylko jego osobiste mienie, ale również majątek wspólny małżonków. Obowiązujące przepisy umożliwiają bowiem wierzycielowi żądanie zaspokojenia z majątku wspólnego małżonków, w sytuacji gdy zobowiązanie zostało zaciągnięte za zgodą drugiego małżonka. Niezbędne jest przy tym uzyskanie tytułu wykonawczego przeciwko obojgu małżonkom z ograniczeniem odpowiedzialności małżonka dłużnika do majątku objętego wspólnością.
Podsumowując, odpowiedzialność za zobowiązania spółki osobowej jest w dużej mierze uzależniona od typu spółki oraz roli, jaką pełni wspólnik, a także od postanowień zawartych w umowie spółki. Wspólnicy muszą być świadomi swojej odpowiedzialności i konsekwencji, jakie wynikają z prowadzenia działalności w ramach spółki osobowej.
